mediaСоторутааҕыта “Арыгыһыт кэргэннээх – сор” диэн суруйааччы Галина Нельбисова саҥа кинигэтэ “Бичиккэ” бэчээттэнэн таҕыста.
Кистэл буолбатах, арыгы аҕыйах ахсааннаах саха омугар алдьатыыта улахан. Төһөлөөх ыал арахсыбыта, төһөлөөх оҕо тулаайах аҥаардаах улааппыта, күөгэйэр күннэригэр сылдьар дьон олохторо быстыбыта буолуой? Төһөлөөх харах уута тохтубутун, арыгы туох-туох иэдээни аҕалбытын ким ааҕан ситиэй?
Суруйааччы Галина Нельбисова аныгы кэм иэдээнин – арыгылааһын туһунан ис-иһиттэн эридьиэстээн, биир ыал олоҕун холобурдаан суруйбут. “Арыгыга ылларан, олоҕун үтүө күннэрин халтайга ыыппыт, ол эрээри өрө биэрэн, күүстээх санааны ылынан, көнөр суолга тахсыбыт Захар олоҕун кэпсээнэ, ис сүрэҕиттэн сүбэлиир тыллара бу куһаҕан дьаллыктан арахсыан баҕарар дьоҥҥо туһалыа, ханан эрэ көнөр суолга тахсарга көмөлөһүө” диэн кинигэ аннотациятыгар суруллар.
Киһи тоҕо арыгыһыт буоларый? Олоҕун бүтүннүү – таптыыр кэргэнин, оҕолорун, үлэтин, чэгиэн доруобуйатын, эдэр сааһын арыгыга атастаһарый? Биллэн турар, эдэр сылдьан кини бу туһунан санаатыгар да оҕустаран көрбөт. Онтон биирдэ өйдөммүтэ, буолар буолбут, арыгы адьарайа олоҕор баар күндүтүн барытын толук ылбыт, аат аһын билиэниттэн босхолонор да кыах суох курдук… Ол эрээри, итини барытын өйдөөбүт, арыгыттан аккаастаммыт, көнөр суолга туруммут дьон бааллар, кинилэр атыттарга үтүө холобур буолуохтарын сөп.
Сытыы-хотуу, бастыҥ үөрэнээччи, актыбыыс, холобурга сылдьар бэрээдэктээх Захар хайдах арыгыга ылларбыта, үлэтиттэн үүрүллүбүтэ, дьиэ кэргэниттэн маппыта, майгыта-сигилитэ хайдах уларыйан испитэ барыта сэһэҥҥэ ырылхайдык суруллар. “Иһэр киһи улам-улам майгыта-сигилитэ, нууччалыы этэллэрин курдук, “деградацияланан”, киһи үөйбэтэх-ахтыбатах өттүттэн уларыйан иһэр дииллэрэ кырдьык. Захар, таҥара көмөтүнэн, кэргэнигэр илиитин көтөхпөтөҕө эрээри, түҥнэритэ анньыталыыр буолбут этэ. Оо, биирдэ ийэтэ эрэйдээҕи туох эрэ диэн сэмэлээри гыммытыгар “мээрилии олорума, утуй!” диэн баран, оронугар түҥнэри анньан кээспитин билигин санаатаҕына, тыына хаайтарыар диэри бэйэтиттэн кэлэйэр” диэн …
Захарга ытыктыыр учууталын өтөрү-батары эппит тыллара, кэлэйбит көрүүтэ олоҕун уларытарыгар, өйдөнөрүгэр сирдээбит, тирэх буолбут буолуон сөп эбит. Ону тэҥэ, бииргэ төрөөбүттэрэ, чугас дьоно киэр хайыспакка, көмөлөһө, өрө тарда сатыыр кыһамньылара, бэйэтэ да кыраттан иҥнэ сылдьар киһиэхэ күүс-көмө буолбуттара саарбахтаммат. Арыгытын быраҕа сатыы сылдьар киһиэхэ таҥнары тардар атастар, бэйэни туттунуу эрэйэ-муҥа Захары да тумнубатахтар.
“Бэйэтигэр билинээхтиир, хас да төгүл арыгы маҕаһыынын боруогун атыллаан иһэн, төннүбүтэ. Оннук ыксаллаах мүнүүтэлэргэ киирэр, сыыһаны оҥороору гынар кэмигэр бэйэтин хонтуруолланар бэлиэ хамсаныыны толкуйдаммыта. Уҥа сутуругун күүскэ да күүскэ хам тутан баран, “уол оҕо охтума, аккыттан сууллума” диэн Манчаары Баһылай туһунан ырыа тылларын сороҕор санаатынан хатылыыра, сороҕор аргыый ботугураан саҥарара. Аныгылыы этэллэринэн, бэйэтигэр психотренинг толкуйдаммыт эбит”…
Дьахтар хараҕынан көрөн
Сэһэн биир интэриэһинэй түгэнинэн, арыгыһыт кэргэнин дневнигин ааптар киллэрбитэ буолар. Манна дьахтар хараҕынан көрөн, киһи арыгыга ылларан иһиитэ, сиэрин-майгытын сүтэриитэ, чугас дьонун эрэйдээһинэ ойууланар. Холобур, кэргэнэ халандаарга испит-испэтэх күннэрин бэлиэтэнэн иһэр эбит: “…Бастаан хайдах эрэ бэйэбин уоскутунаары оҥостубутум. Бүгүн улахан итирик кэллэ, сарсын ыалдьан кэһэйиэ, итиэннэ 4-5 күн өйдөөх буолуо диэбит курдук. Онтум испит уонна испэтэх күннэрин арыта улам кылгаан иһэр. Нэһиилэ икки хонук эрэ тулуйар күннэрдээх. Киһи санаата түһэр бу календарьтан…”
Кэлин Захар олоҕун тосту уларытан, саҥа кэргэннэнэн баран, арыгыны хайдах быраҕар туһунан сүбэлэри биэрэр. Бастакы ойоҕо – “туундара туллуга” эмиэ кэргэннэммит сураҕын истэр, оҕолорун кытары билсибэтэҕиттэн санааргыыр, суобаһа оонньуур.
Дьоҕус кинигэҕэ сэһэнтэн ураты, “Тулуйдум эрээри, кэмсинэрим элбэх”, “Санааны аймаабыт хаһыы”, “Аҕа кэһиитэ” диэн эмиэ бу тиэмэни арыйар кэпсээннэр киирбиттэр.
Галина Нельбисова аныгы кэм кыһалҕатын дьахтар хараҕынан көрөн, иһиттэн ырытарга холоммут. Бу кыһалҕа өссө да дириҥ, киэҥ, атын өттүттэн көрөн эмиэ суруйуохха сөп. Холобур, дьахтар арыгылааһына өссө ынырык буолар дииллэр. Ийэ-аҕа иһэрэ оҕо уйулҕатыгар хайдах дьайарын, олоҕор төһө охсуулаах буоларын эмиэ эридьиэстээн суруйуохха сөп. Онон Галина Васильевна бу айымньыта салҕааһыннаах буоларыгар эрэниэҕиҥ.
Бу күннэргэ Галина Васильевна «Аҕам оһоҕун сылааһыгар угуттанан…» диэн аҕата Василий Нельбисов төрөөбүтэ 100 сылын туолуутугар анаммыт, буруолуу сылдьар кинигэтин илиитигэр тутта.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
