mediaСахабыт сирин киэҥ көхсүгэр, хайалаах сирдэригэр күүстээх эниэргийэлээх ытык сирдэр бааллар, нууччалар ону «место силы» дииллэр. Биир оннук сир кырылас кумах хомолоох Бүлүү эбэ биэрэгэр, Ньурба улууһугар баар Сата хайата. Манна кэлбит дьон дьоҕурдара арыллар, урут хаһан даҕаны туойбат бэйэлэрэ күөмэйдэрэ чөллөрүйэр, кылыһахтанан тураллар. Сорохтор үһүс харахтара аһыллар, ким эрэ уруһуйдуур, атыттар көннөрү ыраастанан, санааларын сааһылаан бараллар.
edersaas.ru
Бу диэки ото-маһа даҕаны олоҥхо дойдутун курдук бөдөҥө, халыҥа киһини сөхтөрөр. Мыраан үөһэ тахсан истэххинэ, хайа тэллэҕэр хас даҕаны аарыма тиит баар, ону 4-5 киһи ортотунан кууһан туран илииҥ бэрт нэһиилэ тиийэр. Оннук суон. Ураты күүстээх ытык сир буолара итинтэн көстөр.
Аны хайа үрдүттэн Бүлүү эбэни көрдөххүнэ, сүрэх уонна күлүүс курдук быһыылаах, айылҕа анаан чочуйан оҥорбут арыытын дьикти көстүүтэ аһыллар. Салгыы хааман истэххинэ, үрэҕи кыйа хойуутук саба үүммүт мастар, талахтар лабаалара уу үрдүгэр хоҥкуһан тураллар. Сайыҥҥы сылаас ардах кэнниттэн мастар сэбирдэхтэригэр ыраас таммахтар күн уотугар күлүмүрдүү оонньууллар, остуоруйа алыптаах дойдутугар сиэтэн киллэрэр курдуктар.
Оттон кыһын, саас эрдэ үрүҥ хаар көмнөҕүн бүрүнэн нуктаан турар мастары кылгас күн кытархай сардаҥалара сырдатан, ойуур иһэ толбоннура сырдаан ылар бэрт кэрэ көстүүлээх. Манна дьыл хайа баҕарар кэмигэр сылдьыбыт киһи бу дойду киһини умсугутар, өйү-санааны ыраастыыр, сааһылыыр, кынаттыыр күүстээҕэр итэҕэйэр.
Римма Кузьмина Сатаҕа үстэ сылдьан баран, алгыс этэр дьоҕура аһыллыбыта. Кини алгыһа биир тэҥ буолбат, хас биирдии киһиэхэ хатыламмат күлүүс тыллары булар. Дьиҥэр, кини тыл үөрэхтээҕэ буолбатах, физик идэлээх. «АЛРОСА» хампаанньа ЯПТА алмаас сырьетун сортировкалыыр сыаҕын сүрүннүүр эспиэрэ. Бу тэрилтэ аһыллыаҕыттан, 1993 сылтан, биир сиргэ үлэлиир.
«АЛРОСА-ҕа» киирэрбэр хаһыат көмөлөспүтэ
Үлэтин хаһыакка тахсыбыт биллэриинэн булбута. Алмаас бырамыысыланнаһыгар саҥа тэриллэр тэрилтэҕэ геолог уонна физик идэлээх дьон наадалар диэҥҥэ хараҕа хатана түспүтэ. Собеседованиеҕа ромбододекаэдр диэн тугуй диэбиттэрин, билигин даҕаны өйдүүр. Ол кэнниттэн Москватааҕы геологоразведочнай институкка, Антверпенна Аан дойдутааҕы геммологическай институкка эбии үөрэхтэригэр билиитин хаҥатан, алмааһы сортировкалыыр эспиэр буолбута.
Онтон ыла күн ахсын күндү таастары бэрийэн, сыымайдаан, иһин-таһын чинчийэн, ырааһын-кирдээҕин арааран, өҥүнэн наардаан, сыаналаан, атыыга бэлэмниир.
Кини икки улахан оҕолоох, биир сиэннээх тапталлаах ийэ, эбээ. Кыыһа Катя экэнэмиис идэлээх, уола Дима геолог үөрэҕэр үөрэнэр.
Римма Дмитриевна оҕо сааһа хатыҥ чараҥ суугунун быыһыгар, нуолур солко мутукча дыргыл сытыгар угуттанан турар Ньурба улууһун Дьиикимдэ нэһилиэгэр түөрт оҕолоох Дмитрий Семенович уонна Екатерина Михайловна Ивановтар дьиэ кэргэннэригэр ааспыта. Оҕолор төрөппүттэрин кытта сайын аайы чугастааҕы тыаҕа тахсан дьэдьэн, моонньоҕон, киис тиҥилэҕэ, отон хомуйаллара.
Өрүстэри байдарканан өксөйөбүт
«Дьиэбит Дьиикимдэ үрэҕин аттыгар турар буолан, сайын сылаас ууга сөтүөлээн, кыһын онно оонньоон, үрэх тыына миэхэ өрүү баар. Санаам саппаҕырар кэмигэр оҕо сааһым ааспыт сирин үрэҕин сылааһа сүрэхпэр ил гыннаҕына, хараҕым сырдыыр, тыыным кэҥиир. Аҕам балыктыы барарыгар миигин куруук илдьэ барааччы, эбэни оҥочонон туорааччыбыт. Эрдии ууга киирэр тыаһа, тумса ууну хайытара, уу чугаһа, уу сыта субу баар курдук.
Төрөппүттэрбит кыра эрдэхпититтэн айылҕаны кытта алтыһа үөрэппит буоланнар, билигин даҕаны тыаҕа сылдьабыт. Холобур, Сиинэҕэ, Аммаҕа, Буотамаҕа, Өлүөнэ эбэҕэ байдарканан, катамаранынан бииргэ үлэлиир дьоммун кытары устабыт. Үс көлүөнэ буолан мустабыт: эбээлэр-эһээлэр-оҕолор уонна сиэннэр, саамай эдэр ууһуппут 3 саастаах Дайаана. Кыралыын-улаханныын күлэн-үөрэн, сороҕор хаһыы-ыһыы түһэрэн, сэргэхтик сылдьабыт.
Хамандыырбыт Амматтан төрүттээх Алексей Михайлов, биир тэрилтэҕэ үлэлиибит, биһиэхэ күтүөт. Кини кыахтаах, күүстээх, уһулуччу тэрийэр, дьону түмэр дьоҕурдаах. Үлэбэр күннэтэ алтыһар дьүөгэбин Татьяна Кылатчанованы кытта айылҕаҕа эмиэ куруук бииргэ сылдьабыт. Хамаандабыт сүрүн састааба – Михайловтар, Кылатчановтар, Николаевтар, Никитиннэр, Захаровтар, Колодезниковтар дьиэ кэргэттэрэ.
Сиинэҕэ айаммытын Уорааннаах диэн Петр Андреев баазатыттан саҕалааччыбыт. Онно дьикти быһыылаах замоктары, готическай тутуулары муоста холбуур, устан истэххинэ үөһэттэн араас дьоннор, кыыллар эйигин көрөн үөрэн, далбаатыы турар курдуктар. Биирдэ онно 25 киһилээх хамаанда буолан тиийбиппит.
Буотамаҕа уһун устууга тиийэргэ 60 килэмиэтир мыраан быыһынан уулаах намталларынан таһаҕаскын сүгэ сылдьан сатыы хаампыппыт, онтон үрэх устун 150 килэмиэтир устубуппут.
Үөһээ Амматтан Болугурга диэри оҥочонон устан иһэн быйыты хал буолуохпутугар диэри мииннээн, ыһаарылаан, үтэн, ыыһаан сиэбиппит. Өлүөнэнэн устан иһэн эбэбит сүдүтүн, кыаҕын, күүһүн, кэрэтин, сылааһын, тымныытын, сороҕор чуумпутун, ардыгар айманан өрүтэ мөхсөрүн эккинэн-хааҥҥынан билэҕин. Маннык айаннарга уолум, эбэтэр балтым уолаттара Стас, Сандал, Сайдар арыаллыыллар”, — диэн кэпсиир сэһэргэһээччим.
Чэбдигирдэр хаамыы
Иллэҥ кэмигэр кини өссө хаалыктаах хаамыынан дьарыктанар, куорат пааркатыттан саҕалаан, Чочур Мырааҥҥа, Табаҕа, Кангалаас тоҕойугар, эбэ кытылынан даамбаҕа, Бүлүүлүүр суолга, Горнайга тиийэ доҕотторун кытта сатыы тэбинэллэр. Күнү быһа дьиэҕэ хааллан олорордооҕор сибиэһэй салгыҥҥа дьаарбайар, санааны чэбдигирдэр быдан үчүгэй диир.
Ол курдук “Норд стримнэри” кытары кыһыҥҥы күрүлгэннэри көрө Ньукунньа үрэҕэр, Хаандыга нөҥүө Өймөкөөн диэки тиийэ сылдьыбыттара. Өлүөнэ эбэ кытылыгар Бачык ытык сиргэ таарыйан, Чопчуга хайа курустаалын көрбүттэрэ. Өссө устудьуоннуу сылдьан хаардаах десант диэн айаҥҥа турунан, кулун тутар бүтүүтэ халлаан сылыйбытын кэннэ Кэбээйиттэн Бүлүүгэ, Орто Суртка, Хаандыгаттан Тааттаҕа, Чурапчыга диэри хайыһарынан сүүрбүттэрин субу баардыы саныыр.
Онон Римма оҕо сааһыттан айылҕа киэҥ туонатыгар уһуйуллан, куоракка тууйуллубут санаатын үрэхтэринэн, өрүстэринэн устан сайгыыр, өйүн-санаатын чэбдигирдэр, күүс-уох ылар. Халлаан сылыйда да балтын дьиэ кэргэнин, бииргэ үлэлиир дьонун кытта айаҥҥа турунан, саҥаттан саҥа хайысханы арыйаллар.
Үөһэттэн кутуллар алгыс
Ньурбаҕа Сата хайатыгар духуобунай туризмы Петровтар дьиэ кэргэттэрэ, Александр Аар Саарын уонна Тамара тэрийэн ыыталлар. Биирдэ оннук сайыҥҥы нуурал киэһэ хараҥа халлааҥҥа сулус бытыгыраан тахсыыта кулуһун уотун оттон, сирдээҕи түбүктэн тэйэн, күө-дьаа кэпсэтэ олорбуттара.
Сашалаах Тамара уот аттыгар олорон харандаас уонна кумааҕы түҥэтэн, манна ытык сиргэ мустан олорор дьон бэйэлэрин иһиллэнэн, туох санаа киирэрин суруйан иһэллэригэр эппиттэр. Римма бастаан биир тылы суруйбут, онтон бэйэтэ да урут билбэт төрүт сахалыы тыллар кутуллан барбыттар. Ол кэмтэн ыла билэр дьонугар, чугас доҕотторугар, аймахтарыгар-урууларыгар бэлиэ күннэригэр эҕэрдэ-алгыс суруйар. Хас биирдии киһиэхэ тус-туһунан тыллар ситимнэнэн тахсаллар.
«Сата хайатыгар салгына ырааһа, тыынарга үчүгэйиэн! Ырааҕы да хаамтаххына олох сылайбаккын, көтө сылдьар курдуккун, айылҕалыын, ийэ сирдиин биир буолан хаалаҕын. Кулуһун уотун тула төгүрүччү олорон, саҥа доҕоттордоноҕун, уруккуттан билсэр дьонуҥ курдук арааһы бары сэлэһэҕин», — диэн кэпсээнин түмүктүүр.
Марианна ТЫРТЫКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
