Хатаска 120 миэстэлээх оҕо уһуйаана арылынна

Нэһилиэнньэ элбиир 

Хатас нэһилиэгэ Дьокуускай куораттан чугас (20-ччэ килэмиэтир), гаастаах, сайыҥҥы уу ситимнээх, аспаал суоллаах уо. д.а. табыгастаах усулуобуйалаах буолан, сылтан сыл аайы элбэх киһи олохсуйа кэлэр. Аҥаардас пропискалаахтары эрэ аахтахха — 6 тыһыынча кэриҥэ киһи. Оттон прописката суох дьиэни түүлэһэн, быстах кэмҥэ олорооччулары, устудьуоннары аахтахха, өссө элбээн тахсар. Манна ордук 2018 сылга элбэх киһи, ыал көһөн кэллэ. Ол төрүөтүнэн үөһээ этиллибит усулуобуйалар уонна элбэх оҕолоох ыалларга сир учаастага бэриллибитэ буолар.

edersaas.ru

Билигин Хатас сэлиэнньэтигэр сылга ортотунан 100 оҕо төрүүр. Оҕо уһуйааныгар, билиҥҥи туругунан, 297 кырачаан сылдьар.

 

Оҕо уһуйаана

Хатас уруккуттан да, куорат атын сэлиэнньэлэригэр тэҥнээтэххэ, элбэх нэһилиэнньэлээхтэргэ киирсэр. Сэбиэскэй кэмҥэ бигэ туруктаах тэрилтэлээх, “Хатас” сопхуостаах,
сибиинньэ иитэр комплекстаах сэлиэнньэҕэ олох күөстүү оргуйан, тигинэччи үлэлээн-хамсаан олорбута. Үлэһиттэр оҕолоро 1965 сыллаахха тутуллубут оҕо саадыгар сылдьаллара. Оҕо саада оччолорго икки дьиэнэн олорбута.
Ол гынан баран, аспаал суол, бииртэн биир саҥа дьиэлэр тутулланнар, арыый намыһах сиргэ турбут бастакы дьиэ ууга барар буолбута. Онон, ол дьиэни букатын сабарга күһэллибиттэрэ. Сотору кэминэн куорат Илья Михальчук салайааччылаах дьаһалтата хатастар кыһалҕаларын өйдөөн, “Холбос” үлэлээбэккэ турбут дьиэтин биэрбитэ. Оҕолор аһылыктарын бэлэмниир остолобуой туспа дьиэҕэ турар буолан, сүрүн куорпуска тэлиэгэнэн, кыһын салаасканан тиэйэллэрэ. Тэлиэскэ бадарааҥҥа батыллар көрдөөх да, эрэйдээх да мучумаанын үлэһиттэр билигин да умнубаттар… Ама да ааспытын иһин, баахтарга ууну биэдэрэнэн таһыы, туттуллубут ууну, бөҕү-сыыһы таһырдьа таһаарыы уо. д.а. ыарахан үлэни буолуохтааҕын курдук ылыналлара.

Таас дьиэлээх уһуйаан

Оруобуна 44 сыл буолан баран, 2009 сыл ахсынньытыгар “Кэрэчээнэ” оҕо саадын үс мэндиэмэннээх таас дьиэтэ Хатас хабыллар хаба ортотугар дьэндэйбитэ. Олохтоохтор өр уонна тулуурдаахтык күүппүт таас дьиэлэрэ үлэҕэ киирбититтэн олус да үөрбүттэрэ, долгуйбуттара (бу иннинэ таас оскуола тутуллубута). Уһуйааҥҥа сылдьыахтаах оҕо ахсаана элбии турара. Саҥа дьиэҕэ киирэн, кырачааннарга алта бөлөҕү тэрийбиттэрэ. Ол да буоллар, соҕотох “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйаана барыларын хабар кыаҕа суох. Холобур, билигин 2012 с. төрүөх оҕолортон – 4, 2013 с. төрүөхтэртэн – 12 оҕо саадынан кыайан хааччылла иликтэр. Онтон кыра саастаахтарга төһөлөөх оҕо бэйэтин уочаратын күүтэрин этэ да барыллыбат. Арай биир эрэл баара. Онтон кыра саастаахтарга төһөлөөх оҕо бэйэтин уочаратын күүтэрин этэ да барыллыбат. Арай биир эрэл баара. Ол элбэх оҕолоох 800 чэ ыалга (ол иһигэр, куораттарга) Хатас-Табаҕа икки ардынан сиргэ учаастак бэриллибитэ. Инникитин 240 миэстэлээх уһуйаан уонна оскуола дьиэлэрэ бырайыактаммыттара. Ол гынан баран, бырайыак олоххо киирэрэ тохтоон турбута.
Ити кэскиллээх бырайыак үлэҕэ хаһан киирэрэ биллибэт кэмигэр, дьолго диэбиттии, РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин үстэригэр диэри саастаах оҕолору оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэринэн хабар бырагырааматын олоххо киллэрии иккис түһүмэҕэ саҕаламмыта. Ити бырагыраама чэрчитинэн Хатаска оҕо уһуйаанын иккис дьиэтэ аһыллан, соһуччу бэлэх оҥоһулунна. Ол курдук, быйыл тохсунньу 27 күнүгэр “Кэрэчээнэ” 70 №-дээх оҕо уһуйаанын иитиллээччилэригэр “Сир симэхтэрэ” диэн дьааһыла саастаах эбии бөлөх дьиэтэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһылынна. 120 миэстэлээх уһуйаан аһыллар долгутуулаах түгэнигэр СӨ Ил Дархана Айсен Николаев, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина, Дьокуускай куорат баһылыга Сардаана Авксентьева, СӨ архитектураҕа уонна тутууга миниистирэ Павел Аргунов, кэлэктиип, кырачааннар төрөппүттэрэ уонна уопсастыбаннас кытыннылар.
СӨ Ил Дархана Айсен Николаев: “Владимир Путин бу ыллыктаах бырагыраамата тыа сирин сайдыытыгар дьайыаҕа. Дьааһыла бөлөхтөрүн арыйыы
чопчу Хатас сэлиэнньэтиттэн саҕаламмыта өрөспүүбүлүкэ уонна куорат былаастара улахан болҕомтолорун киин куоракка эрэ буолбакка, куорат таһынааҕы сэлиэнньэлэргэ ууралларын көрдөрөр”, — диэн хатастары эҕэрдэлээтэ.

 

Кэрэ “остуоруйа”

Олохтоохтор: “Бука, бу бэлэх биһиги, хатастар, барыны барытын тулуурдаахтык туруорсан, туруулаһан, Баҕарахха үрдүк күүрүүлээх уоту уонна ос-
куолабыт, оҕо уһуйааммыт тутуутун 15–20 сыл кэтэспиппит иһин, Үөһээ айыылар эбии үөрүү буоллун диэн ыыттылар быһыылаах”, — диэн “Сир симэхтэрэ” баар буолбутун үтүө түмүктээх остуоруйаҕа холууллар.
Оттон “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйааныгар 2012 сылтан сэбиэдиссэйинэн үтүө суобастаахтык үлэлии сылдьар, төрөппүттэр олус убаастыыр, таптыыр киһилэрэ Галина Семеновна Николаева кэпсээниттэн сэһэргээтэххэ маннык буолбут.
“Быйыл биһиэхэ соһуччу үөрүүлээх түгэн тосхойдо. “Сириус” диэн ХЭУо (тутуу тэрилтэтэ) Хатас сэлиэнньэтигэр базалааҕа. Үлэлиир дьиэлэрин саҥа үөрүүлээхтик арыйбыттарын кэннэ, СӨ Архитектураҕа уонна тутууга министиэристибэтэ бу дьиэлэрин дьааһыла саастаах оҕолорго эбии бөлөҕү арыйарга уларытан, саҥардан биэрэллэригэр этии киллэрбит. Биһиги хо-
йукка диэри тугун-ханныгын билбэккэ сылдьыбыппыт, сурах-садьык эрэ курдук истэн аһарбыппыт. Онтубут, остуоруйа курдук буолан таҕыста.
Онон, РФ бэрэсидьиэнин бырагырааматын олоххо киллэриигэ Саха сиригэр федеральнай үп көрүллэн, биһиги 4 уһуйаан иһигэр киирсэн хааллыбыт”, — диэн үөрүүтүн үллэһиннэ.
Этэргэ дылы, аны “Кэрэчээнэ” баҕа санаатын толоруу дьаһаллара саҕаламмыттар. Уһуйаан хара маҥнайгыттан кырачааннары сахалыы тыыҥҥа иитэр бөлөхтөрдөөх буолан, ураты болҕомтолорун дьиэ ис барааныгар, дизайныгар уурбуттар. Алтынньыттан ахсынньыга диэри үс ый иһигэр дьиэ ис бараанын уларытыы үлэтэ күөстүү оргуйбут. Онтон ахсынньыга туох баар тэриллэрэ барыта аҕалыллыбыттар. Хатастар олус түмсүүлээхтэрэ, түөлбэлэринэн бастыҥ үлэлээхтэрэ куруук кэпсээҥҥэ сылдьар. Дьаһалта урукку да, билиҥҥи да баһылыктара, “Тускул” кулууп, оскуола, балыыһа, уо. д.а. тэрилтэлэр салайааччылара, урбаанньыттар олох оҥкулун оҥорсоллор диэтэххэ, сыыһа буолбата буолуо. Баһылык Евгений Пермяков “Кэрэчээнэлэр” туох кыһалҕалаахтарын, туох көмөҕө наадыйалларын ыйыталаһа, билэ олорор. Бу да сырыыга нэһи-
лиэнньэни, тэрилтэлэр салайааччыларын, эдэр ыччат түмсүүтүн ыҥыран, “Сир симэхтэрин” ситэриигэ, өрөмүөн кэнниттэн дьиэни ыраастааһыҥҥа, миэбэллэри таһыыга, таҥыыга атын исписэлиистэр көмөлөрүгэр наадыйбакка, бары биир киһи курдук туруммуттар. Саҥа уһуйааҥҥа киириэхтээх оҕолордоох төрөппүттэр (биир дьиэ кэргэнтэн үстүү киһиэхэ тиийэ) эмиэ туора турбатахтар. Ити курдук, хатастар Сомоҕолоһуу сылын үтүө үлэнэн, үйэлээх дьыаланан көрүстүлэр. Аны билигин таһырдьа оҕо оонньуур былаһааккатын оҥоруу үлэтэ эрэ хаалбыт.

 

“Сир симэхтэрэ»

Ааттыын да кэрэ “Сир симэхтэрэ” уһуйааҥҥа 2–3 саастаах 120 оҕо түөрт бөлөҕүнэн сылдьыаҕа. Уһуйааҥҥа киирээккин кытары, эйигин Аал Луук мас эҕэрдэлии көрсөр. Кырачааннар алаһа дьиэлэрэ барыта сырдык, чаҕылхай өҥнөрүнэн кырааскаланан, чахчыта да сип-сибилигин сириэдийэ үүнүөхтээх сир симэхтэрин санатар. Оҕолор сарсыарда кэлээт да, “Ньургуһун”, “Сардаана”, “Чэмэлиинэ” уонна “Чуораанчык” диэн бөлөхтөргө ааһан, таҥастарын усталлар. Бэйэтин бөлөҕүн сырдык, ыраас хоһугар киирбит кырачаан манна күнү быһа сылдьан дьарыктанар, оонньуур, утуйар, аһыыр усулуобуйата барыта тэриллибит.
972 кыбадыраат уопсай иэннээх дьиэҕэ пищеблок, муусука уонна спорт саалата, мэдиссиинэ кэбиниэтэ бааллар. Иккис этээскэ уһуйаан үлэhиттэригэр аналлаах хостору оҥорбуттар.
Галина Семеновна олус талааннаах, үлэлэригэр бэриниилээх исписэлиистэрдээҕин, кинилэр иллээх-эйэлээх, түмсүүлээх кэлэктиип буолалларын төрөппүттэр астына бэлиэ-
тииллэрин уонна оҕолорун, сиэннэрин туһугар үөрэллэрин кэпсиир. Холобур, уһуйаан муусукаҕа салайааччыта Галина Ксенофонтова Өрөгөй ырыатыгар тэҥнээх ырыаны суруйбута хас биирдии үлэһити, төрөппүтү инникитин да көхтөөх, таһаарыылаах үлэҕэ көҕүлүүр.

* * *
Урут куорат уонна Хатас уһуйааннарыгар сылдьарга уочарат уопсай буоллаҕына, былырыыҥҥыттан ыла Хатас уһуйааныгар туспа уочарат көрүллэр. Барыта төрөппүт төһө түргэнник хамсанарыттан, тэрээһиннээҕиттэн уонна электроннай уочаракка хаһан турарыттан тутулуктаах.

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru