Оҕону таһыы ирдэбилэ Саха сиригэр сөп түбэспэт дэһэллэр
Быйыл СӨ Үөрэҕин үлэһиттэрин тохсунньутааҕы мунньаҕын кэмигэр, оҕону таһыы ирдэбилэ Саха сирин усулуобуйатыгар сөп түбэспэтин туһунан хас даҕаны дириэктэртэн истэн турабын. Тоҕо итинник санааҕа кэллилэр? Бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр бу боппуруоһу ырытыһыаҕыҥ.
edersaas.ru
РФ Бырабыыталыстыбатын 2013 сыл ахсынньы 17 күнүнээҕи “Оптуобуһунан оҕолор тэрээһиннээх бөлөхтөрүн таһыыны тэрийии быраабылатын бигэргэтии туһунан” 1177 №-дээх уурааҕар олоҕуран, аҕыс оҕоттон элбэх оҕону тиэйии буолла да, тэрээһиннээх оҕону таһыы диэн буолар. Маныаха тустаах уураах ирдэбилэ тугуй?
1177-с уураах ирдэбилинэн
Бу уураахха олоҕурбут ирдэбиллэр
Уопсай ирдэбил:
— Өскөтүн аҕыстан элбэх оҕону илдьэр буоллахтарына, хайаан даҕаны анал оптуобуһунан таһыахтаахтар. Түүнүн 23:00 чаастан сарсыарда 6:00 чааска диэри оҕону таһар көҥүллэммэт. Ол эрээри, тиийиэхтээх сирдэригэр диэри 50 км хаалбыт түгэнигэр, суоппар айанныыр бырааптаах. Эбэтэр түүн порка киирэллэрэ (чугас) эмиэ көҥүллэнэр;
— Өҥөнү оҥорор тэрилтэни кытта дуогабар (договор фрахтования) түһэрсиллэр;
— Биир-икки оптуобуһунан айанныыр түгэҥҥэ, ГИБДД-га эрдэттэн иһитиннэрии ыытыллар. Иһитиннэриигэ ханнык хайысханан айанныылларын, чааһын, бириэмэтин, оҕо ахсаанын, испииһэгин, арыаллааччы дьон аатын-суолун, суоппар аатын-суолун ыйыллар. Судаарыстыбаннай автоинспекция саайтыгар (ГИБДД 14) киирэн, ким баҕарар толорон ыытыан сөп;
— Үстэн элбэх оптуобуһунан айанныыр түгэннэригэр, ГИБДД-га эрдэттэн сайаапка түһэриллэр. Бу түгэҥҥэ ГИБДД үлэһиттэрэ оптуобустары анал массыынанан арыаллыыллар.
Оптуобуска ирдэбил:
— Оптуобус дьону таһар ирдэбиллэргэ эппиэттиэхтээх (тахограф, ГЛОНАСС, анал маяк…);
— Оптуобус хас ааннаах да, соччо арыалдьыт баар буолуохтаах;
— 3 чаастан уһуннук айанныыр түгэннэригэр медицинскэй үлэһит ирдэнэр;
— өйүө (сухой паек);
— бытыылкалаах уу.
Суоппарга ирдэбил:
— Суоппар биир сылтан итэҕэһэ уонна тохтобула суох оптуобуска (“D” категориялаах) ыстаастаах, суол быраабылатын кэһиигэ толоос алҕаһа суох буолуохтаах. Маны барытын ГИБДД-га иһитиннэриллиэхтээх. Кинилэр бэйэлэрин базаларыгар көрөн баран, өскөтүн, суоппар туох эбит улахан кэһиини оҥорон тутулла сылдьыбыт, ыстааһа тиийбэт эҥин түгэнигэр, суолга кэһии тахсыбатын араҥаччылыыр үлэһиттэр барытын ыйаллар.
“Эргэ оптуобустар”
Оҕону тэрээһиннээх таһыыга, үөһэ ыйыллыбыт ирдэбили таһынан, өссө 10 сылтан ордук кэм устата сүүрбүт оптуобустары туһанары бобор туһунан уураахха илии баттаммытын бары истибит буолуохтааххыт. Тустаах уураахха олоҕуран, 5 туоннаҕа диэри ыйааһыннаах оптуобустар ааспыт сыл от ыйын 1 күнүттэн Москва уонна Санкт-Петербург, ону тэҥэ Москва уонна Ленинград уобаластарыттан саҕалаан, сыыйа туһаныллыахтара диэн этиллибитэ эрээри, билиҥҥитэ уһатыллан турар. Ол эрээри, ССТА суруйарынан, дойду бырабыыталыстыбатын уурааҕар олоҕуран, ити ирдэбил 2020 сыл бэс ыйын 30 күнүттэн сыыйа киирэр буолбут. Сири аннынан иһиттэххэ, “оптуобус сааһыгар” кытаанах ирдэбили, оҕону таһыыга сыана олус үрдүөн сөп диэн, туристическай эйгэ үлэһиттэрэ утарсыбыттар үһү. Биир үксүн, оҕону таһар оптуобус ахсаана аҕыйаҕа, эргэтэ таайдаҕа. Ылыныллыбыт уураах хаһан эмит син биир олоххо киириэ турдаҕа. ГИБДД үлэһиттэрэ иһитиннэрбиттэринэн, Саха сирин үрдүнэн 219 оптуобус баарыгар, былырыын ахсынньыга бырагырааманан киирсэн, эбии 93 оптуобуһу аҕалтаран оскуолаларынан түҥэппиттэр.
Таҥара сэрэҕи сөбүлүүр
Арассыыйаҕа оҕону таһарга суол быраабылатын кэһии, саахалга түбэһии балачча бэлиэтэнэр эрээри, син биир кэһэйбэттэр. Олунньу 3 күнүгэр Смоленскай уобалас Ярцево куоратыттан Калугаҕа куонкуруска 31 оҕону уонна төрөппүттэри илдьэн испит оптуобус суол быһылааныгар түбэспитэ. Ол түмүгэр, сэттэ киһи суорума суолламмыта, итинтэн үһэ — оҕо. Хас даҕаны киһи эчэйэн балыыһаҕа киирбитэ.
Интэриниэккэ суруйалларынан, оптуобуһу өҥө оҥорор тэрилтэттэн наймыласпыттар. Айаҥҥа туруммут оптуобус оҥоһуллубута 30 сыл буолбут, номнуо 800 тыһыынча килэмиэтири сүүрбүт. Автопаарка үс оптуобуһа маннааҕар өссө эргэлэр үһү. Хайдах сүүрдэ сылдьыбыттарын киһи сөҕөр. Быһылаан түмүгэр, холуобунай дьыала тэриллибит.
Дуогабар түһэрсиллиэхтээх
Саха сиригэр эмиэ ити курдук эбээт. Оптуобуска наадыйдыбыт, оҕолорбутун ханна эрэ илдьээри гынныбыт даҕаны, төлөпүөн үрдүгэр түһэбит, өҥө оҥорор тэрилтэлэргэ эрийэ охсобут. Ыраата барбакка, куорат иһигэр ыһыахтарга, араас тэрээһиннэргэ оҕону таһыыны ылан көрүөҕүҥ. Дьиҥ олоххо, хайдаҕый? Оптуобуһу үксүгэр төрөппүттэр бэйэлэрэ сакаастыыллар, суоппартан эбэтэр диспетчертэн оптуобус хас миэстэлээҕин туоһулаһабыт, төлөбүрэ төһөтүн, хаһан, хаска баралларын, төннөллөрүн болдьоһобут. Тустаах тэрилтэни кытта дуогабар (договор фрахтования) түһэрсии, ГИБДД управлениетыгар иһитиннэрии диэн суоҕун кэриэтэ. Дьиҥэ, дуогабардастахха, оҕону таһар дьон кэм эппиэтинэстээх курдук сананаллара чахчы. Куһаҕаны түүйэр соччото суох эрээри, арай, ол айаннаан иһэн туох эмит суол саахалыгар түбэстиннэр. Ким эппиэттиирий?
Ленскэйдэр боппуруоһу быһаарбыттар
“Оскуолаҕа оптуобус бэриллэр. Ол оптуобуһу көрөр-истэр мэхээнньик тутуллуохтаах. Кистэл буолбатах, билигин мэхээнньик оруолун оптуобус суоппара уонна дириэктэри хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччы толороллор. Дьиҥэр, оннук буолуо суохтаах. Анал мэхээнньик идэлээх киһи көрөн-истэн, айаҥҥа ыытыахтаах. Баар кыһалҕаны өйдөөн, Ленскэй улууһа өссө 2017 сыллаахха оҕолору таһар оптуобустарын “Гранит” муниципальнай казеннай тэрилтэҕэ туттарбыта”, — диэн Георгий Дмитриевич кэпсиир. Быһаччы толкуйдаатахха, автобаза курдук. Оптуобустар туруктарын анал мэхээнньиктэр көрөллөр-истэллэр эбит. Ол оннугар, ханнык даҕаны дириэктэр, учуутал, төрөппүт хантан оптуобус булабыт, кимниин дуогабар түһэрсэбит диэн “төбөтө ыалдьыбат”. Наадыйдылар да, бириэмэтин эрэ этэллэр. Барытын анал үлэһиттэр хонтуруоллууллар. Саамай сүрүнэ, оҕону тэрээһиннээх таһыыга туох ирдэбил баарын билэллэр, ол тутуһулларын ситиһэллэр. Бүтүн Саха сирин үрдүнэн, бүгүҥҥү күҥҥэ маннык дьаһаммыт соҕотох Ленскэй эрэ улууһа үһү. Онон атын улуустар ленскэйдэртэн холобур ылыахтарын сөп эбит.
“Ирдэбил тутуһуллуохтаах”
Ордук хоту улуустар, бүгүн ырытар 1177-с №-дээх уураахпыт Саха сирин усулуобуйатыгар сөп түбэспэт, кэлиибитин-барыыбытын хааччахтыыр диэн муҥ ытаналлар. Кинилэргэ туспа ирдэбил дуу, чэпчэтии дуу оҥоһуллар кыаҕа суох дуо, диэн туоһулаһыыбар, ГИБДД управлениетын тиэхиньиичэскэй надзорга салаатын судаарыстыбаннай иниспиэктэрэ, лейтенант Георгий Васильев бу курдук быһаарда:
— Кырдьык, хоту улуустар кыһалҕалаахтарын билэбит, айаннара ыраах. Ол эрээри, Арассыыйа сиригэр-уотугар олорорбут быһыытынан, барыбытыгар ирдэбил биир. Онон тустаах боппуруос биһигиттэн тутулуга суох. Биһиги баар уураахха олоҕуран, хонтуруоллуур эрэ бырааптаахпыт.
Арай, ирдэбилгэ эппиэттиир вездеход оптуобустары сакаастыахтарын сөп. Биллэн турар, ол бэйэлэрин бүддьүөттэриттэн тутулуктаах.
Сыыппаралар
ГИБДД управлениетын тиэхиньиичэскэй надзорга салаатын судаарыстыбаннай иниспиэктэрэ, лейтенант Георгий Васильев иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн былырыын 1177 №-дээх уурааҕы тутуспакка айаннааһын 85 түгэнэ, быйыл сыл саҕаланыаҕыттан 3 түгэн бэлиэтэммит. Маныаха оҕону таһар суоппардар да, дуоһунастаах дьон даҕаны эппиэтинэскэ тардыллыбыттар.
Сэрэппэккэ сиэбэттэр
Кырдьыгын эттэххэ, ханнык баҕарар сокуон барыта дьон туһугар оҥоһуллар. Оттон олох саҥа кэрэтин билэн эрэр оҕолору таһыы икки бүк эппиэтинэстээх. Ол да үрдүнэн, уора-көстө айаннааһын баар. Тутулуннахтарына, суоппарга, дириэктэргэ, эппиэтинэстээх дьоҥҥо ирдэбил, сокуон барыларыгар – биир. Сэрэппэккэ сиэтиҥ диир кыаллыбат. Онон ирдэбили тутуспут ордук.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru